بررسی تحول مضامین در داستانهای کوتاه (از پیروزی انقلاب اسلامی تا پایان دفاع مقدس)

ادبیات داستانی بر آثار منثوری دلالت می کند که ماهیت تخیلی دارند. داستان کوتاه جزئی از ادبیات داستانی است . ویژگیهای داستان کوتاه عبارتند از: -1 پیرنگ داستان کوتاه بر عمل داستانی یگانه ای استوار است . -2 در داستان کوتاه، شخصیتها معمولا پیش از آغاز داستان تکوین یافته است . -3 در داستان کوتاه، به جای کل زندگی، فقط قسمتی از آن موضوع کار نویسنده قرار می گیرد. -4 داستان کوتاه معمولا از یک هزار و پانصد تا پانزده هزار کلمه را در بر می گیرد. داستان کوتاه ایران به معنی امروزین آن در سال 1300 ش . با انتشار مجموعه داستان "یکی بود یکی نبود". جمالزاده شروع شد. با انتشار این مجموعه داستان، تحول زیادی در داستان نویسی روی داد و آن را در جهت قصه نویسی جهانی سوق داد. بعد از او نویسندگان دیگری چون: هدایت ، علوی، چوکب ،آل احمد، میرصادقی، و ... به شیوه های تازه ای در زمینه داستان کوتاه دست یافتند. یکی از عناصر داستان کوتاه "درونمایه" (مضمون) است . فکر مسلط و اندیشه حاکم در هر اثر را درونمایه گویند. خواننده داستان با خواندن تدریجی آن، به درونمایه داستان پی می برد. از این رو همه عناصر تشکیل دهنده داستان باید به گونه ای با هم هماهنگی داشته باشند تا بتوانند پیان داستان را به خواننده انتقال دهند. داستان کوتاه ایران، در پنجاه سال گذشته یا شاهد داستانهای مبتذل عشقی بوده است و یا ناظر داستانهای سیاسی. داستانهای مبتذلی که جولانگاهشان، اغلب برخی از مطبوعات بوده است ، از زندگی مایه گرفته اند، ولی بیش از همه، مسائل عشقی مضمون اصلی این داستان بوده است . نویسندگان این داستانها، پیام پوچ و بی جاذبه خود را سوار بر تکنیکی ضعیف از داستان نویسی می کردند که مهمترین عنصر آن، طرح مسائل عشقی بود. داستانهای سیاسی که درصد آنها نسبت به داستانهای مبتذل کمتر بوده است - علی رغم تکنیک قوی - ادبیاتی غرب زده یا شرق زده و سراسر خودباختگی در برابر آن فرهنگها بود. از این جهت ، نتوانستند در میان مردم بمانند و جاودانه به حیات خود ادامه دهند. انقلاب اسلامی موجب تحول بنیادینی در تمامی ابعاد سیاسی، اجتماعی و فرهنگی شد. - ادبیات نیز که بازتاب رویدادهای زمانه خود است - از این دگرگونیها برکنار نبود. انقلاب اسلامی بین داستانهای کوتاه انقلاب و بعد از آن خط افتراقی کشید. به گونه ای که مضامین و درونمایه های داستانها کاملا تغییر کرد و منطبق با واقعیات جامعه و آرمانها و ارزشهای اسلامی شد. در سالهای اولیه پیروزی انقلاب اسلامی (بین سالهای 60-75) حجم وسیعی از داستانهای مارکسیستی با درونمایه های ظلم ستیزی، مبارزه با اختلاف طبقاتی جامعه و فقر حاکم بر آن و افشای چهره کثیف رژیم پهلوی منتشر شد. اما با آشکار شدن چهره واقعی نویسندگان این گونه داستانها فعالیت آنها بتدریج کمرنگتر شد و چهره های جدیدی از نسل انقلاب قلم به دست گرفتند و با مضامینی چون ایثار و از خودگذشتگی ملت در مقابله با تجاوز رژیم عراق، شهادت ، اسارت و مسائل پیرامون آن، بمباران شهرها، مهاجرت مردم در شهرهای مرزی، مقاومت مردم در این شهرها و ... داستان کوتاه ایرانی شکل تازه ای بخود گرفت و نوعی غنا و تعالی در مضامین و محتوی داستانها ایجاد شد. اما این داستانها به سبب نداشتن تجربه کافی نویسندگان آنها و شتاب زدگی ای که جریان تند حوادث پس از انقلاب و جنگ در تمام زمینه ها ایجاد کرده بود، بعضا از ساخت و پرداختی کاملا پخته و سنجیده برخوردار نبودند.